Παρουσίαση στα ελληνικά, όλης της 1ης μελέτης του RMF
2010, ΚΡΙΣΗ ΕΥΡΩΖΩΝΗΣ: Φτώχεια του δυνατού, πτώχευση του αδύνατου - εκδ.ΝΟΒΟΛΙ
Πρόλογος
του Κώστα Λαπαβίτσα
Η παγκόσμια κρίση που ξέσπασε το 2007
άργησε να φτάσει στην Ελλάδα. Ακόμη και προς το τέλος του 2008 λίγοι
ήταν αυτοί που είχαν κατανοήσει τι πραγματικά συνέβαινε στην παγκόσμια
οικονομία. Κατά τη διάρκεια του 2009 άρχισε να γίνεται αντιληπτό ότι η
πορεία των ελληνικών οικονομικών πραγμάτων ήταν ανησυχητική. Αλλά μόνο
προς το τέλος του χρόνου έγινε φανερό πόσο κοντά στην καταστροφή
βρίσκονταν η ελληνική οικονομία. Και από την ‘ισχυρή Ελλάδα’ περάσαμε
απότομα στον ‘αδύνατο κρίκο’ του παγκοσμίου συστήματος.
Η εξέλιξη αυτή δεν ήταν τυχαία. Η
γιγαντιαία κρίση που ξέσπασε το 2007 ενσωματώνει όλες τις αντιφάσεις του
καπιταλισμού της εποχής μας, ή σωστό-τερα του χρηματιστικοποιημένου
καπιταλισμού. Ξεκίνησε από το χρηματοπιστωτικό σύστημα των ΗΠΑ μετά την
τεράστια φούσκα ακινήτων του 2001-6 και γρήγορα μετατράπηκε σε παγκόσμια
ύφεση. Η πρωτοφανής κρατική παρέμβαση του 2008-9 απέτρεψε την
κατάρρευση των τραπεζών και έφερε στοιχειώδη σταθεροποίηση στις ΗΠΑ και
την Ευρώπη. Αλλά η παρέμβαση εισήγαγε επίσης την επόμενη φάση της
παγκόσμιας αναταραχής, δηλαδή την κρίση δημοσίου χρέους του 2010.
Η Ελλάδα βρέθηκε στο προσκήνιο για δύο
δομικούς λόγους. Πρώτον, διότι η ένταξη της στους μηχανισμούς της
ευρωζώνης αποδείχτηκε εξαιρετικά επισφαλής. Η ευρωζώνη έχει εξελιχθεί σε
μηχανισμό δημιουργίας μονίμων πλεονασμάτων για τη Γερμανία και
αντιστοίχως μονίμων ελλειμμάτων για τους υπόλοιπους, ιδίως για την
περιφέρεια. Ο παραγωγικός ιστός των χωρών της περιφέρειας έχει
εξασθενίσει, με πρώτη την Ελλάδα. Δεύτερον, διότι η κατάρρευση των
δημοσίων εσόδων, που προκλήθηκε από την ύφεση, κατέδειξε τις
διαρθρωτικές αδυναμίες του ελληνικού κράτους. Φορολογική εύνοια προς
τους πλούσιους και το κεφάλαιο, έλλειψη μηχανισμών πρόνοιας, πελατειακές
σχέσεις, παραποίηση λογαριασμών, αδυναμία συλλογής στοιχείων, ο
κατάλογος είναι μακρύς.
Η αποτυχία του κράτους δεν οφείλεται
απλώς σε αβελτηρία, προχειρότητα, κακή οργάνωση και όλα τα συναφή.
Απεναντίας, καταδεικνύει την ιστορική αποτυχία των κοινωνικών στρωμάτων
που κυβέρνησαν την Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες, αρχής γενομένης από
την αστική τάξη. Η κυρίαρχη τάξη της χώρας, που είχε τη μερίδα του
λέοντος στην εξουσία και στον κοινωνικό πλούτο, αποδείχτηκε ανίκανη να
διεκδικήσει με επιτυχία θέση στον παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας. Που
είναι οι επενδύσεις, οι νέες δραστηριότητες, ο οικονομικός δυναμισμός
‘του Έλληνα’ για τον οποίο κατά καιρούς επαίρεται αυτάρεσκα; Η
αναπτυξιακή δυναμική των τελευταίων ετών – όση αυτή ήταν – στηρίχτηκε
στην ιδιωτική κατανάλωση και χρηματοδοτήθηκε με συνεχή διόγκωση των
χρεών των εργαζομένων. Το μεγάλο κεφάλαιο ανάλωσε την ικμάδα του σε
αναζήτηση χαμηλότερων φόρων, μικρότερων μισθών και προνομιακής πρόσβασης
στα κρατικά κονδύλια.
Εν ολίγοις, η ελληνική αστική τάξη
στηρίχτηκε στο κράτος, το οποίο έπλασε κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσή της.
Οι πελατειακές σχέσεις που έχουν διαβρώσει το ελληνικό δημόσιο
οφείλονται κατά πρώτο λόγο στις στενές σχέσεις των επιχειρηματιών με τον
τύπο και του πολιτικούς. Από αρχής άρξασθαι. Το κρατικό ‘μέσο’
νομιμοποιήθηκε στην κοινωνία από τους πλούσιους και τους ισχυρούς. Δε
‘φταίμε όλοι’ για την κατάντια της ελληνικής κρατικής μηχανής, όπως
συχνά και κουτοπόνηρα λέγεται. Κυρίως δε φταίνε οι αδύνατοι, οι
μισθωτοί, όσοι δεν έχουν φωνή στην ελληνική κοινωνία.
Η ελληνική αστική τάξη επίσης ευθύνεται
για την παντελώς αποτυχημένη επιλογή της συμμετοχής στο ευρώ. Η
νομισματική ένωση είναι ένας σκληρός μηχανισμός πίεσης επί των
εργαζομένων, ο οποίος δημιουργεί δομικά πλεονάσματα για τον πυρήνα της
ευρωζώνης και εξίσου δομικά ελλείμματα για τηνπεριφέρεια. Το στρεβλό
πρότυπο ανάπτυξης που έτσι δημιουργήθηκε, έκανε την Ελλάδα ευάλωτη στις
πιέσεις της κρίσης του 2007-9 και την έφερε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας
το 2010. Το ίδιο κυρίαρχο κοινωνικό στρώμα κατόπιν διάλεξε το δρόμο της
λιτότητας, χωρίς να έχει τη συγκατάθεση της κοινωνίας και προσπαθώντας
να μεταβιβάσει το άχθος στις πλάτες αυτών που δεν έχουν ευθύνη για τα
όσα συμβαίνουν.
Παρόλα αυτά είναι άκρως αμφίβολο ότι η
χρεοκοπία τελικά θα αποφευχθεί, όσες συμβουλές κι αν δώσουν οι
τεχνοκράτες του ΔΝΤ, όσες πιέσεις κι αν ασκήσει ο πυρήνας της ευρωζώνης.
Το πιθανότερο είναι ότι η σκληρή λιτότητα θα επιτείνει την ύφεση,
κάνοντας τα πράγματα πιο δύσκολα κα φέρνοντας την Ελλάδα πιο κοντά στη
χρεοκοπία, δεδομένου μάλιστα ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα υποτίμησης. Αν
βέβαια προκύψει χρεοκοπία, οι επιπτώσεις θα είναι ευρύτερες, απειλώντας
τη συνοχή του κοινού νομίσματος και τη λειτουργία των ευρωπαϊκών
τραπεζών. Αυτός είναι ο λόγος που την ύστατη ώρα επιχειρείται η
διαχείριση της ελληνικής χρεοκοπίας από τους ισχυρούς της ευρωζώνης.
Όπως και να εξελιχθούν τα οικονομικά
πράγματα στο άμεσο μέλλον, η κρίση θα έχει έντονες πολιτικές επιπτώσεις.
Οι πολιτικοί μηχανισμοί εξουσίας στην Ελλάδα αποδείχτηκαν δειλοί,
αναβλητικοί και ανεύθυνοι. Σε κάθε δύσκολη στιγμή, οι λύσεις που
προκρίθηκαν εξυπηρέτησαν τα συμφέροντα των ολίγων εις βάρος των πολλών.
Το αποκορύφωμα έφτασε στις αρχές του 2010 όταν επιχειρήθηκε επιβολή
λιτότητας και περικοπών με σκοπό την παραμονή στην ευρωζώνη υπό
οποιοδήποτε κόστος. Η ιστορική αποτυχία της ελληνικής αστικής τάξης και
των πολιτικών της μηχανισμών απείλησε τη χώρα συνολικά. Εναπόκειται στην
Αριστερά να διαμορφώσει εναλλακτικό πλαίσιο προτάσεων για να
αντιμετωπιστεί η κρίση και να βγει η κοινωνία από το αδιέξοδο. Λύσεις
χωρίς κόστος φυσικά δεν υπάρχουν. Το ζητούμενο είναι να κατανεμηθεί με
δικαιοσύνη το κοινωνικό κόστος όποιας λύσης επιλεγεί και, το κυριότερο,
να ανοίξουν νέοι δρόμοι για τη χώρα. Η παύση πληρωμών και η έξοδος από
το ευρώ μπορούν να αποδειχτούν καταλύτες έντονων κοινωνικών αλλαγών,
αρκεί η Αριστερά να έχει διαμορφώσει συνολική οικονομική πρόταση.
Απαιτείται αλλαγή ισορροπίας στην οικονομία και την κοινωνία υπέρ της
εργασίας και κατά του κεφαλαίου. Το ελάχιστο θα ήταν δημόσιος έλεγχος
επί των τραπεζών και άλλων κεντρικών τομέων της οικονομίας. Παράλληλα,
ένα ευρύ πρόγραμμα ελέγχου των κεφαλαιακών ροών και βιομηχανικής
πολιτικής με προστασία του εργατικού εισοδήματος θα μπορούσε να βάλλει
την οικονομία σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης.
Για να επιτελεστεί αυτή η αλλαγή
απαιτούνται νέες κοινωνικές συμμαχίες που θα πάρουν τα ηνία της χώρας
στα χέρια τους. Τα εργατικά στρώματα των πόλεων και της υπαίθρου είναι
φυσικός σύμμαχος των μεγάλων μικρομεσαίων στρωμάτων τα οποία
κυριολεκτικά συντρίβονται υπό τις παρούσες συνθήκες. Η αποτυχία της
αστικής τάξης κάνει επιτακτική τη δημιουργία τέτοιων κοινωνικών
συμμαχιών. Απομένει να δούμε αν η ελληνική κοινωνία έχει τις
απαιτούμενες δυνάμεις. Η Αριστερά μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο
ξεπερνώντας τις αντι- θέσεις της και δημιουργώντας ευρέα πολιτικά
μέτωπα. Η παρούσα μελέτη επιδιώκει να συμβάλλει στις πολιτικές και
κοινωνικές διεργασίες που ήδη επιτελούνται. Γράφτηκε με ταχύτατους
ρυθμούς και δημοσιοποιήθηκε στα μέσα Μαρτίου 2010. Είναι προϊόν
συλλογικής δουλειάς του Research on Money and Finance (RMF), διεθνούς
ερευνητικού δικτύου πολιτικής οικονομίας που εδράζεται στη Σχολή
Ανατολικών και Αφρικανικών Μελετών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Το
RMF έχει επανειλημμένως δώσει δείγματα της ικανότητάς του να παράγει
αναλύσεις υψηλού επιπέδου. Ήδη οι γενικές αναλυτικές κατευθύνσεις της
μελέτης, καθώς και η παράθεση των εναλλακτικών επιλογών, επιβεβαιώνονται
από τις εξελίξεις.
Πρέπει να τονιστεί ότι η μελέτη επιδίωξε
εξαρχής να είναι χαρακτηριστικό δείγμα μαρξιστικής οικονομικής ανάλυσης
για την εποχή μας. Στη κεντρική τηςδομή στηρίζεται στον κλασικό
μαρξισμό. Δηλαδή περιέχει, με τη σειρά, ανάλυση του παραγωγικού τομέα,
ανάλυση της διαδικασίας της εργασίας, ανάλυση των διεθνών σχέσεων, και
ανάλυση του κράτους. Κατά παράβαση αφήσαμε τελευταία την ανάλυση του
χρηματοπιστωτικού τομέα, που θα έπρεπε λογικά να συζητηθεί μετά την
διαδικασία της εργασίας. Η επιλογή ήταν σκόπιμη για να διευκολυνθεί η
ανάλυση του δημόσιου χρέους, το οποίο είναι και το σημείο αιχμής της
παγκόσμιας κρίσης το 2010.
Η μελέτη άντλησε επίσης στοιχεία από
άλλες αναλύσεις που έχουν πραγματικά κάτι να πουν για το σημερινό
καπιταλισμό. Κι εδώ το σημείο αναφοράς ήταν ο κλασικός μαρξισμός, που
πάντα ήταν ανοιχτός σε καινούργιες ιδέες, ιδίως κατά την περίοδο ακμής
του πριν το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Για τον ίδιο λόγο, η μελέτη
στηρίχτηκε σε μεθοδική εξέταση και πλούσια παράθεση οικονομικών
στοιχείων. Ο διαλεκτικός υλισμός, όπως συχνά λέγεται αλλά λίγο
κατανοείται, είναι απαραίτητο να εμπεριέχει εμπειρική καταγραφή του
πραγματικού,καταδεικνύοντας με συγκεκριμένο τρόπο τις αντιφάσεις που
αναφύονται.
Τις δύο τελευταίες δεκαετίες έχει
παρατηρηθεί γενική υποχώρηση του μαρξισμού, κυρίως στο χώρο της
οικονομικής θεωρίας. Η Αριστερά έχασε την αυτοπεποίθησή της και
αναλώθηκε σε ηθική, πολιτική, φιλοσοφική και άλλη κριτική του
καπιταλισμού. Η παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να συμβάλλει στην ανάκαμψη της
πολιτικής οικονομίας, δηλαδή του σκληρού πυρήνα του μαρξισμού. Στη
σημερινή περίοδο κρίσης, η επαναφορά της πολιτικής οικονομίας μπορεί να
βοηθήσει την Αριστερά να ανακτήσει το όραμα της κοινωνικής αλλαγής. Η
κοινωνία θέλει να βγει από την κρίση, περιμένει να ακούσει προτάσεις που
αντιστρατεύονται τον καπιταλισμό και για πρώτη φορά μετά από πολλά
χρόνια είναιανοιχτή στις σοσιαλιστικές ιδέες.
Κώστας Λαπαβίτσας
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου