Παγκόσμια Ημέρα Λογοθεραπείας. Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία (6 Μαρτίου)

Όχι μόνο λέξεις … και κάτι παραπάνω, η φωνή σου …

Η επικοινωνία είναι τα πάντα: Η Λογοθεραπεία είναι το κλειδί.

Η 6η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Λογοθεραπείας σε όλες τις χώρες της Ε.Ε. Φέτος είναι αφιερωμένη στην Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία. Στόχος είναι η ευαισθητοποίηση του ευρύτερου κοινού για επαυξητικούς και εναλλακτικούς τρόπους επικοινωνίας. Η ενημέρωση για τις υπάρχουσες δοµές και υπηρεσίες, τη θεραπευτική προσέγγιση και τυχόν ομάδες στήριξης.

 Εισαγωγή

Ο άνθρωπος μπορεί να χρησιμοποιήσει την επικοινωνία με δύο τρόπους: λεκτικά και μη λεκτικά. Υπάρχουν στιγμές στην καθημερινότητα που όλοι μπορεί να κάνουν χρήση εναλλακτικών μεθόδων επικοινωνίας. Ένα σύνηθες παράδειγμα είναι οι χειρονομίες με σκοπό την επικοινωνία σε απόσταση, σ’ ένα θορυβώδες δωμάτιο ή σε μία κατάσταση γενικότερα που μπορεί να δώσει μία υπερβολική έκφραση του προσώπου προκειμένου να μεταφερθεί σιωπηλά το μήνυμα από τον πομπό στο δέκτη. (Alm, 2006)

Οι εξελίξεις της τεχνολογίας στον τομέα της επικοινωνίας αποτελούν αδιαμφισβήτητο γεγονός. Το πεδίο που ερευνά τις ανάγκες επικοινωνίας των ατόμων που δεν μπορούν να αναπτύξουν το λόγο τους είναι γνωστό ως Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία (ΕΕΕ). Είναι σημαντικό ότι σε οποιοδήποτε άτομο χρησιμοποιήσει την ΕΕΕ παρέχονται οι ίδιες ευκαιρίες για γλωσσική ανάπτυξη, επικοινωνία, όπως και σε κάθε άλλο άτομο που επικοινωνεί με ομιλία.

Ορισμός Eπαυξητικής και ΕναλλακτικήςΕπικοινωνίας (ΕΕΕ)

Είναι οι διάφορες µορφές επικοινωνίας, σύµβολα και τεχνικές που µπορεί να χρησιμοποιήσει ένα άτοµο µε σοβαρή διαταραχή της επικοινωνίας για να υποστηρίξει ή να επαυξάνει την οµιλία ή να χρησιμοποιήσει ως εναλλακτική λύση στην οµιλία. (Porter&Kirkland, 1995)

                                                                                                         

Επαυξητική (ή/και Επαυξημένη) επικοινωνία

Χρησιμοποιείται για επικοινωνιακούς λόγους ή για λόγους γλωσσικής ανάπτυξης δηλαδή για να υποβοηθήσει την ομιλία ή την περίπτωση που η ομιλία είναι μη κατανοητή. Η λεκτική επικοινωνία υποστηρίζεται ή επαυξάνεται µε συνοδευτικούς και συμπληρωματικούς τρόπους. (Γεωργοπούλου, 2003 ^ Φούρλας, 2003)

Εναλλακτική επικοινωνία

Χρησιμοποιείται σε περιπτώσεις ολοκληρωτικής έλλειψης ομιλίας και ουσιαστικά την αντικαθιστά. (Φούρλας, 2003)

Λειτουργίες της ΕΕΕ

·      Προσωρινό μέσο επικοινωνίας.

·      Μακροπρόθεσμο μέσο επικοινωνίας.

·      Μέσο διευκόλυνσης της ανάπτυξης ομιλίας.

Σε ποιους απευθύνεται η ΕΕΕ;

Οι ομάδες στις οποίες αναφέρεται κυμαίνονται σ’ όλο το φάσμα των ηλικιών, δηλαδή από τα πολύ μικρά παιδιά έως τους ενήλικες, αλλά και σε διάφορες διαταραχές. Οι συνηθέστερες συγγενείς αιτίες είναι:

·      Εγκεφαλική παράλυση (συνήθως από εγκεφαλική βλάβη κατά τη γέννηση)

·      Αναπτυξιακές διαταραχές

·      Ειδική γλωσσική διαταραχή

·      Σύνδρομο Down

·      ΣύνδρομοAngleman

·      Εξελικτική απραξία

Οι επίκτητες διαταραχές οι οποίες μπορούν να αποφέρουν επικοινωνιακές διαταραχές και κατ’ επέκταση να γίνουν υποψήφιοι για ΕΕΕ, είναι:

·      Πλάγια αμυοτροφική σκλήρυνση

·      Πολλαπλή σκλήρυνση

·      Κρανιοεγκεφαλική κάκωση ή/και τραύμα στη σπονδυλική στήλη

·      Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο

·      Νεανική ρευματοειδή αρθρίτιδα

·      Μυϊκή δυστροφία

·      Σκλήρυνση κατά πλάκας

·      Νόσος Πάρκινσον

·      Άνοιες

·      Καρκίνος κεφαλής και τραχήλου

·      Νόσος Huntington

·      Η προσωρινή απώλεια εκφραστικής ικανότητας μετά από: διασωλήνωση, τραχειοστομία ή/και μηχανική υποστήριξη. (Γεωργοπούλου, 2013 ^ Alm, 2006 ^ CurrentPaediatrics, 1995)

Μία μικρότερη ομάδα ατόμων που μπορούν να χρησιμοποιήσουν την ΕΕΕ είναι παιδιά με γλωσσικές διαταραχές, αλλά και παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες όπου ο λόγος τους μπορεί να ενισχυθεί με αυτή τη μέθοδο.

Σημαντικό να αναφερθεί πως σε αυτή την ομάδα δε συμπεριλαμβάνονται άτομα με αισθητηριακές ελλείψεις (ακοή, όραση). (CurrentPaediatrics, 1995)

Τέλος, πολλά είναι τα παραδείγματα διάσημων προσωπικοτήτων, οι οποίες κατάφεραν να συνεχίσουν να  διαπρέπουν με τη βοήθεια της υποστηρικτικής τεχνολογίας και πιο συγκεκριμένα με τη χρήση στρατηγικών εναλλακτικής επικοινωνίας. Μερικά γνωστά ονόματα είναι αυτά των Stephen Hawking θεωρητικού φυσικού και κοσμολόγου, του Roger Ebert δημοσιογράφου και σεναριογράφου, και του ποιητή Christopher Nolan.

Μειονεκτήματα των συστημάτων ΕΕΕ

·           Δεν είναι συνηθισμένη η επικοινωνία και μπορεί να μην ενισχυθεί από ομιλούμενα άτομα στο περιβάλλον.

·           Άτομα στο περιβάλλον μπορεί να διστάζουν να δεχτούν τη χρήση.

·           Άτομα στο περιβάλλον μπορεί να δυσκολευθούν στην αντίληψη του μηνύματος.

·           Άτομα στο περιβάλλον μπορεί να μην είναι πρόθυμα ή αρκετά υπομονετικά να λάβουν τα μηνύματα ή να συζητήσουν.

·           Είναι πιο ακριβά λόγω του κόστους αγοράς των συσκευών και την εκπαίδευση των ατόμων.

Πλεονεκτήματα των συστημάτων ΕΕΕ

·      Προσφέρουν δύο διαστάσεις ταυτόχρονα (συνήθως ακουστική και οπτική).

·      Μπορούν να ενισχύσουν την ομιλία ή/και τη γλωσσική ανάπτυξη.

·      Μπορούν να εξυπηρετήσουν διάφορους σκοπούς σχετικά με τον προφορικό λόγο:

‒        Προσωρινό σύστημα επικοινωνίας.

‒        Διευκόλυνση της ομιλίας ή/και της γλώσσας.

‒        Συμπλήρωμα του προφορικού λόγου.

‒        Κύριο σύστημα επικοινωνίας.

Είδη ΕΕΕ

Υπάρχουν πολλά είδη ΕΕΕ. Η επιλογή και σχεδίαση του πιο κατάλληλου συστήματος πραγματοποιείται σε στενή συνεργασία µε μία διεπιστημονική ομάδα. Γίνεται πλήρης αξιολόγηση των δυνατοτήτων, αναγκών και προτιμήσεων του υποψήφιου χρήστη και του περιβάλλοντός του. (Φούρλας, 2003)

Η επιλογή της ΕΕΕ γίνεται βάσει των παρακάτω κριτηρίων:

·      Η λειτουργία, το είδος της τεχνολογίας που θα χρησιμοποιηθεί (καμία, χαμηλή ή υψηλή τεχνολογία).

·      Ο τρόπος πρόσβασης, όπου χαρακτηρίζεται από την άμεση ή έμμεση πρόσβαση. Στην άμεση ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να πληκτρολογήσει κείμενο στον Η/Υ και να το δει ή να το ακούσει ο συνομιλητής του. Επιπλέον, ο χρήστης μπορεί να έχει μπροστά του εικόνες του πραγματικού κόσμου ή ειδικά σύμβολα κάποιας συμβολικής γλώσσας επικοινωνίας, να τα συνδυάσει και να κάνει μία πρόταση (www.e-bility.gr). Στην έμμεση γίνεται χρήση ενός συστήματος σάρωσης που περιλαμβάνει έναν ή δύο διακόπτες).

·      Το σύστημα αναπαραγωγής, ο τρόπος με τον οποίο θα μεταδοθεί ένα μήνυμα. Για παράδειγμα με λέξεις, εικόνες, γράμματα, σύμβολα, φωτογραφίες κ.λ.π.

·      Στρατηγικές αλληλεπίδρασης, ο τρόπος που τα παιδιά μαθαίνουν να κάνουν έναρξη συζητήσεων, να αλλάζουν θέμα, να επιλύουν παρεξηγήσεις. (Γεωργοπούλου, 2013 ^ Murray&Gordbart, 2009)

Αναλόγως με την πρόσβαση στην τεχνολογία, χωρίζεται σε δύο κατηγορίες:

·      Η Μη Υποβοηθούμενη Τεχνολογία στηρίζεται αποκλειστικά στο σώμα του επικοινωνούντος χωρίς εξωτερικά βοηθήματα ή συσκευές. Περιλαμβάνει χειρονομίες, νοήματα και νεύματα που μπορεί να είναι επίσημα, όπως η γλώσσα των ατόμων με ακουστικά ελλείμματα ή να έχουν επινοηθεί από τους επικοινωνούντες και το περιβάλλον τους. (Γεωργοπούλου, 2013 ^ Romski, Sevcik&Fonseca, 2003)

·      Η Υποβοηθούμενη Τεχνολογία περιλαμβάνει τη χρήση εξωτερικού μέσου, όπως φωτογραφίες, εικόνες, σχέδια γραμμής, αντικείμενα Braille, γραπτές λέξεις) (Romski, Sevcik&Fonseca, 2003) και διακρίνεται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το είδος της τεχνολογικής παρέμβασης:

o  Η χαμηλή τεχνολογία είναι για παράδειγμα οι εκτυπωμένοι πίνακες, τα συστήματα Makaton και Pecs που δεν χρειάζονται κάποια πηγή ενέργειας. Σε περιπτώσεις παρέμβασης σε παιδιά γίνεται περισσότερο αναφορά στα συστήματα αυτά ως «υποστηρικτικά» γιατί υπάρχει πάντα ελπίδα και στόχευση προς την κατεύθυνση της λεκτικής επικοινωνίας. Χρησιμοποιούνται συχνά ως πρώτα εργαλεία επικοινωνίας υποστηρίζοντας τις προσπάθειες που εξακολουθούν να γίνονται προς την κατεύθυνση της λεκτικής επικοινωνίας και γεφυρώνοντας την απόσταση ανάμεσα στην επικοινωνία χωρίς κάποιο εργαλείο και την λεκτική επικοινωνία.

o  Η μεσαία τεχνολογία είναι τα συστήματα, όπως οι διακόπτες BIGMAC – συσκευές που ανάβουν και σβήνουν, οι ηλεκτρονικοί πίνακες λέξεων ή πληκτρολόγια, τα συστήματαBlissκαι Moon που απαιτούν πηγή ενέργειας και εκπέμπουν φωνή, κείμενο ή φως.

o  Τέλος, η υψηλή τεχνολογία αναφέρεται στα συστήματα που παράγουν ομιλία και έχει βάση τον Η/Υ, όπως είναι η εφαρμογή Text-to-speech. (Γεωργοπούλου, 2013)

Συσκευές παραγωγής ομιλίας(SGD)

Ένα από τα πιο προφανή χαρακτηριστικά μίας συσκευής παραγωγής ομιλίας σε σύγκριση με άλλες μεθόδους ΕΕΕ, όπως για παράδειγμα οι πίνακες επικοινωνίας είναι η δυνατότητα παραγωγής άμεσου ακουστικού μηνύματος. Οι συσκευές αυτές ίσως να είναι μία καλή μέθοδος για να ενισχυθεί η παρέμβαση μέσω της ΕΕΕ. (Blischank, Lombardino & Dyson, 2003).

Μπορούν επίσης να ενισχύσουν την επικοινωνία ατόμων με αναπτυξιακές διαταραχές προσαρμόζοντάς την κάθε συσκευή στις δεξιότητες του κάθε ατόμου.(Rispoli, Franco, Der Meer,Lang & Camargo, 2010)

Υποστηρικτική Τεχνολογία

Χρήση Η/Υ σε συνδυασμό με Υποστηρικτική Τεχνολογία  ΕΕΕ. Δεν έχουν όλοι οι χρήστες με ανάγκες προσβασιμότητας ανάγκη για προϊόντα Υποστηρικτικής Τεχνολογίας  ΕΕΕ, αλλά στην περίπτωση κινητικών διαταραχών, ιδίως της εγκεφαλικής παράλυσης, υπάρχουν μια σειρά από τεχνικές λύσεις που έχουν αποδειχθεί ότι είναι αποτελεσματικές, και οι οποίες έχουν χωριστεί στους ακόλουθους τομείς:

·      Διεπαφές ελέγχου: διακόπτες, χειριστήρια (joysticks), σφαιρικό ποντίκι (track balls).

·      Εναλλακτικά πληκτρολόγια (με μεγαλύτερο μέγεθος πλήκτρων, μικρού μεγέθους).

·      Προσομοίωση πληκτρολογίου.

·      Ποντίκια και εξομοιωτές ποντικιού και λύσεις ενεργοποίησης με την κίνηση των ματιών / βλέμμα.

·      Οθόνες αφής, δείκτες κεφαλής, ράβδοι στόματος κ.λ.π.

Σήμερα, η απλοποίηση της χρήσης των Η/Υ, η μείωση του μεγέθους τους, η εξέλιξη των smartphones, των tablets, η συνεχής και ανεμπόδιστη διακίνηση δωρεάν λογισμικού (freeware), αλλά και λογισμικών ανοιχτού κώδικα (open-source), η ανάπτυξη τεχνολογιών αναγνώρισης κίνησης (movement recognition technologies), έχουν στην κυριολεξία απογειώσει τις στρατηγικές και τις μεθόδους για επαυξητική και εναλλακτική επικοινωνία.

Κλείνοντας ο Λογοθεραπευτής προσπαθεί να επικεντρωθεί στην ανάγκη όλων των ατόμων για λειτουργική επικοινωνία και να επωφεληθεί από τις εξελίξεις της τεχνολογίας και των επιλογών που του προσφέρει με έναν εποικοδομητικό τρόπο. Προσπαθεί να βοηθήσει τον υποψήφιο χρήστη να χρησιμοποιήσει στο µέγιστο δυνατό βαθμό τις ικανότητές που έχουν εναπομείνει, καθώς και να εκπαιδευθεί σε τρόπους αναπλήρωσης της επικοινωνίας. Nα εντοπίσει τις δυνατότητες του υποψήφιου χρήστη και να του παρέχει ένα εναλλακτικό πρόγραμμα επικοινωνίας.

Η Εταιρία Κοινωνικής Ψυχιατρικής και Ψυχικής Υγείας είναι ένα επιστημονικό μη κερδοσκοπικό, σωματείο, μη κυβερνητικό. Η Εταιρία στελεχώνεται από μία ομάδα ειδικών επαγγελματιών ψυχικής υγείας, πάνω στις αρχές της Κοινωνικής και Κοινοτικής Ψυχιατρικής, με σκοπό να προσεγγίσουν, με ευαισθησία, όλο το φάσμα των ηλικιών – παιδιά, έφηβοι, ενήλικες – που χρήζουν τη βοήθειά του σε σχέση με την πρόληψη των προβλημάτων ψυχικής υγείας και την έγκαιρη παρέμβαση σε αυτά. Οι υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν μέσω της Κινητής Μονάδας Ψυχικής Υγείας και του Κέντρου Ημέρας για Παιδιά, Εφήβους και Ενήλικες στο Ν. Φωκίδας. Τα θεραπευτικά προγράμματα είναι εξατομικευμένα και προσαρμοσμένα στις ανάγκες της κάθε οικογένειας, με σεβασμό στον χαρακτήρα και τις ιδιαιτερότητές της.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στο τηλέφωνο επικοινωνίας 22650 22924 (Εθνικής Αντιστάσεως 13, Άμφισσα).

Για την Ε.Κ.Ψ.&Ψ.Υ.  Δομής Φωκίδας

Αθηνά Φραγκούλη, Λογοπεδικός, PhD., CCC-SLP Αντιπρόεδρος Δ.Σ. Ε.Κ.Ψ.&Ψ.Υ.

Αθανασία Τζιμαρά, Λογοθεραπεύτρια, Επιστημονικά Υπεύθυνη Κ.Η., Ν. Φωκίδας

Γεωργία Οικονόμου Λογοθεραπεύτρια

Βιβλιογραφία – Πηγές

Alm, N., (2006).Augmentative and Alternative Communication.

Blischank, D., Lombardino, L., & Dyson, A. (2003). Use of Speech-Generating Devices: In Support Of Natural Speech, Augmentative and Alternative Communication.

Current Paediatrics. (1995) Augmentative and Alternative Communication. Communication Disorders.

Γεωργοπούλου, Σ.Χ. (2013). Κεφάλαιο 1: Εισαγωγή στην Επαυξητική & Εναλλακτική Επικοινωνία, Τεχνολογία Επαυξητικής & Εναλλακτικής Επικοινωνίας.

Murray, J., Gordbart, J. (2009). Augmentative and Alternative Communication: a review of current issues. Paediatrics and Child Health.

Rispoli, J.M., Franco, H.J., DerMeer, L., Lang, R. & Camargo, S.P.H., (2010). The use of speech generating devices in communication interventions for individuals with developmental disabilities: A review of the literature. Developmental Neurorehabilitation, 13(4), 276-293.

Romski, v., Sevcik, A.R., & Fonseca, A.H. (2003). Augmentative and Alternative Communication for Persons with Mental Retardation. International Review of Research in Mental Retardation.

Φούρλας, Γ. (2003). Πέρα από τη μορφή και το περιεχόμενο: η πραγματολογική διάσταση στην επικοινωνία με τη βοήθεια τεχνολογικών μέσων. Διαταραχές Επικοινωνίας και Λόγου: πρόληψη, έρευνα, παρέμβαση και νέες τεχνολογίες στην υγεία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

www.e-bility.gr

www.prosvasi.uoa.gr