Ο άτυπος κάδος ανακύκλωσης της Ινδίας: η πόλη όπου τα ηλεκτρονικά πηγαίνουν να πεθάνουν

Στη Moradabad, ολόκληρες κοινότητες συντηρούνται από την επεξεργασία αποβλήτων που προκύπτουν από την σχέση αγάπης του κόσμου με τα ηλεκτρονικά αγαθά. Σε αυτό το απόσπασμα από το βιβλίο τους, οι Assa Doron και Robin Jeffrey διερευνούν τις συνέπειες του επικίνδυνου αυτού εμπορίου.

Από το δρόμο μπορεί ο καθένας να δει τους ντόπιους να πλένουν τις στάχτες από τα καμένα ηλεκτρονικά απόβλητα και να χρησιμοποιούν κόσκινα για να ξεχωρίσουν τα κομμάτια από μέταλλο. Οι γυναίκες με τα παιδιά σπάνε και διαχωρίζουν τα εξαρτήματα των PCB (πλακέτες τυπωμένων κυκλωμάτων), ανοίγοντας το κάθε αντικείμενο και ξεχωρίζοντας τον χρυσό, το ασήμι και τον χαλκό.
Οι ντόπιοι στη Moradabad στο δυτικό Uttar Pradesh περιγράφουν τη διαδικασία ανακύκλωσης αυτού του επικίνδυνου υλικού. Μόλις επιτευχθεί η βασική αποσυναρμολόγηση και ο διαχωρισμός, ακολουθούνται διαφορετικές μέθοδοι εξαγωγής: συνήθως καύση, άλεση, πλύσιμο και «μπάνιο» σε οξύ.
Η πόλη Moradabad, στην οποία κατοικούν 900.000 άνθρωποι, ήταν κάποτε η πρωτεύουσα του ορείχαλκου της Ινδίας. Τώρα είναι γνωστή ως το κέντρο επεξεργασίας ηλεκτρονικών αποβλήτων, μια βιομηχανία που στηρίζεται στις περιουσίες που μειώθηκαν δραστικά, εκείνων που ασχολιόντουσαν με τον περιβόητο κλάδο του ορείχαλκου.
Η οικονομία ηλεκτρονικών αποβλήτων αναπτύσσεται ραγδαία καθώς το επικίνδυνο αυτό υλικό, που εξάγεται από τον εύπορο ανεπτυγμένο κόσμο, εξακολουθεί να μαστίζει πόλεις των αναπτυσσόμενων χωρών. Μπορεί άραγε να γίνει κάτι για να σταματήσει αυτή η διαδικασία;

Σύμφωνα με μια έκθεση του Ινδικού Κέντρου Επιστήμης και Περιβάλλοντος, η βιομηχανία ορείχαλκου υπέστη σοβαρό πλήγμα από την παγκόσμια ύφεση του 2008. Η ολοένα και μικρότερη ζήτηση οδήγησε τους ανθρώπους που ασχολούνται με τη μεταλλουργία να κάνουν τη «φυσική» μεταπήδηση στη βιομηχανία ηλεκτρονικών αποβλήτων, κι έτσι, οι «ροές» των ηλεκτρονικών αγαθών άρχισαν να φτάνουν από όλη τη χώρα - και όχι μόνο.
Τα στοιχεία, σύμφωνα με εκτιμήσεις, ήταν σοκαριστικά: το 50% των PCB που χρησιμοποιούνται σε συσκευές στην Ινδία καταλήγουν στη Moradabad. Με πάνω από εννέα μετρικούς τόνους αποβλήτων να φθάνουν καθημερινά, η βιομηχανία φαίνεται να απασχολεί δεκάδες χιλιάδες εργαζομένους, οι περισσότεροι από τους οποίους βγάζουν από 100 μέχρι 300 ρουπίες (£ 1 - £ 3) την ημέρα.
Το μέρος όπου γίνεται η μαζικότερη επεξεργασία ηλεκτρονικών αποβλήτων απ’ ότι έπεσε στην αντίληψή μας βρίσκεται δίπλα στη γέφυρα πάνω από τον ποταμό Ramaganga της Moradabad, σε μια - κατά κύριο λόγο - μουσουλμανική γειτονιά. Οι άνδρες που ελέγχουν τη ροή των αγαθών αυτών φαίνονται από τη γέφυρα, καθώς τα οχήματα που μεταφέρουν ηλεκτρονικά απόβλητα περνούν μέσα από την πύλη και εξαφανίζονται στα σοκάκια. Η ηχώ από τη ρυθμική σφυρηλάτηση κατακλύζει τη γέφυρα.
Ο ρόλος της αστυνομίας δεν είναι ξεκάθαρος, αλλά σύμφωνα με ντόπιους, υπήρχε συμφωνία μεταξύ της αστυνομίας και διαφόρων κομματιών που εμπλέκονται - προφανώς και προσπαθούν να δώσουν την εντύπωση πως ισχύουν αυστηροί κανονισμοί για την επεξεργασία των ηλεκτρονικών απορριμμάτων.
Στην πραγματικότητα, ο ρόλος της πύλης είναι να αποκλείει τους ξένους. Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι η αστυνομία χρηματίζεται από τους «ντίλερς» ηλεκτρονικών αποβλήτων που επιθυμούν να προστατεύσουν τις επιχειρήσεις τους και τα οφέλη που αποκομίζουν από την αλυσίδα παραγωγής. Ο «ταπεινός» ρόλος της αστυνομίας στην πύλη έχει να κάνει με μικρές χάρες, αλλά οι ντόπιοι υποστηρίζουν πως μεγαλύτερες χάρες αφορούν ανώτερα στελέχη. Η βιομηχανία ηλεκτρονικών αποβλήτων έχει ζητήσει προστασία από τους επιτήδειους που θα ήθελαν να επιβάλουν το νόμο ή από δυνητικούς ανταγωνιστές που θα μπορούσαν να διεισδύσουν στην επιχείρησή τους και να κλέψουν πελάτες.

Η παλιά ειδικότητα που σχετίζεται με τον ορείχαλκο της Moradabad απλοποίησε τη μετάβαση στην ανακύκλωση ηλεκτρονικών αποβλήτων. Η παραγωγή ορείχαλκου απαιτεί υψηλή τήξη και συνδυασμό χαλκού με ψευδάργυρο. Οι φούρνοι, οι οποίοι χρησιμοποιούνται για να μετατρέψουν τα ανακτηθέντα μέταλλα σε πλινθώματα, ήταν διαθέσιμα και ήξεραν καλά το πώς λειτουργούν.
Μόλις τα PCB από τηλέφωνα και υπολογιστές καίγονται για να απομονωθούν τα μέταλλα από τα πλαστικά, μετατρέπονται σε σκόνη μέσα από μύλους σε σφαιρικό σχήμα, σαν αυτούς που χρησιμοποιούνταν στη βιομηχανία ορείχαλκου. Η σκόνη από τα διαλυμένα PCB διαχωρίζεται με κόσκινα ή με πλύσιμο σε νερό. Οι φούρνοι πυράκτωσης ολοκληρώνουν την εργασία τήξης του μετάλλου και μετατροπής του σε πλίνθωμα.
Ο χαλκός αποτελεί μακράν τη μεγαλύτερη ποσότητα μετάλλου που ανακτάται σε αυτή τη διαδικασία και μεγάλο μέρος του πωλείται πίσω στην βιομηχανία ορειχάλκου στην πόλη. Η ανάκτηση πολύ μικρότερων ποσοτήτων πλατίνας, χρυσού και άλλων πολύτιμων μετάλλων αξίζει μόνο και μόνο λόγω της υψηλής αγοραίας τους αξίας.

Η βιομηχανία ηλεκτρονικών αποβλήτων στηρίζεται σε αυτό που η ανθρωπολόγος Anna Tsing ονομάζει «salvage capitalism», όπου η αξία αποκτάται με τον ελάχιστο καπιταλιστικό έλεγχο και ρύθμιση της αγοράς. Πράγματι, πολλές από τις συναλλαγές και τους περιορισμούς που χαρακτηρίζουν την φτωχογειτονιά της Moradabad εξαρτώνται από την τοπική, μη-καπιταλιστική οικονομία που έχει το δικό της σύστημα αξιών. Οι οικογένειες εργάζονται σε δύσκολες συνθήκες για να διατηρήσουν ένα περίπλοκο δίκτυο ανταλλαγής. Αλλά αυτή η άτυπη οικονομία δημιουργεί αξία για τις καπιταλιστικές επιχειρήσεις που επωφελούνται από την ημι-παράνομη αυτή δραστηριότητα.
Εξ’ αιτίας της απουσίας ενός διεθνώς κωδικοποιημένου στάνταρ που να ορίζει σαφώς τι καθιστά τα απόβλητα επικίνδυνα ή τοξικά, γίνεται εύκολη υπόθεση η λαθρεμπορία εκτός των συνόρων, η οποία φυσικά μένει ατιμώρητη. Αυτό διευκόλυνε κατ’ επέκταση μια σειρά από φορείς και θεσμούς που ασχολούνται με το εμπόριο αποβλήτων και ελέγχουν τις διακρατικές ροές των αποβλήτων στα πλαίσια της επιχειρηματικής καινοτομίας.
Τα ηλεκτρονικά απόβλητα θα συνεχίσουν να μαστίζουν την Ινδία. Η αύξηση των ηλεκτρονικών αποβλήτων του πιο εύπορου πληθυσμού επιδεινώνει το πρόβλημα της απόθεσης των αποβλήτων από ανεπτυγμένες χώρες. Οι χαλαροί κανονισμοί αλλά και το φτηνό εργατικό δυναμικό καθιστούν την Ινδία ελκυστική για τη διάθεση και τη μεταποίησή τους.
Η μαζική μετακίνηση επικίνδυνων βιομηχανικών αποβλήτων από χώρες του πρώτου κόσμου στον τρίτο κόσμο είναι δύσκολο να εντοπιστεί, να προσδιοριστεί και να ποσοτικοποιηθεί - ωστόσο υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η παράνομη αυτή διαδικασία συνεχίζεται αμείωτα.

Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα του Waste of a Nation: Garbage and Growth in India των Assa Doron και Robin Jeffrey

Πηγή: theguardian.com